| ansambõl *235 s ansambel ▫ ansamblis 86.3 |
apostõl *235 s apostel ▫ apustulis - Kristusõn vȯļt kakštuoistõn apostõlt. Kristusel oli kaksteist apostlit. ▫ Kristum bija divpadsmit apustuļi.
|
appõn *235 adj hapu ▫ skābs, skābēts - appõn umārz hapu õun ▫ skābs ābols
- Mǭŗa u’m appõn ne’iku gārban. Mari on hapu nagu jõhvikas. ▫ Oga ir skāba kā dzērvene. Ta tǭ’b appõnt. Ta tahab haput. ▫ Viņš grib skābu. Rok īeb appõnõks. Supp läheb hapuks. ▫ Zupa saskābst. KK77a
|
| bārbõl *235 s kukerpuu ▫ bārbele (Berberis vulgaris) |
| bēgõl *235 s aknalaud ▫ palodze |
| bībõl *235 s piibel ▫ bībele |
| biffõl *235 s pühvel ▫ bifelis (Bubalus) |
| binzõl *235 s pinsol ▫ saistzole (etn.) |
| bōgõn 1 *235 s poogen, leht ▫ loksne |
| bōgõn 2 *235 s viiuli poogen ▫ vijoles lociņš |
| borkõn *235 s porgand ▫ burkāns (Daucus carota sativus) |
bõmbõn *235 adj tursunud, paistes ▫ uztūcis - bõmbõnõks īedõ tursuda, paiste minna ▫ uztūkt, sapampt KK78b63
- Ta ei bõmbõnõks. Ta läks paiste. ▫ Viņš uztūka. KK78b63
|
| dimant|kǭzgõnd *235 s pl teemantpulm ▫ dimanta kāzas |
| dīstõl *235 s tiisel ▫ dīsele (etn.) 79/7 |
drēgõl *235 s riiv ▫ aizbīdnis, aizšaujamais - Pa’n uksõn drēgõl je’ddõ! Pane uksele riiv (ette)! ▫ Pieliec durvīm aizšaujamo! Drēgõlõks drēgõltõb uks vi’zzõ Riiviga pannakse uks kinni. ▫ Ar aizbīdni aizbultē ciet durvis.
|
| eksõld *235 s pl hekslid ▫ ekseļi (etn.) |
engõl *235 s ingel ▫ eņģelis - Kis u’m nǟnd engõlt? Kes on näinud inglit? ▫ Kas ir redzējis eņģeli?
|
| ēzõl *235 s eesel ▫ ēzelis (Asinus) |
| gaffõl 1 *235 s kahvel ▫ dakšiņa AL |
gaffõl 2 *235 s
(a) kahvel ▫ gafele (mar.)
(b) kahvelpuri ▫ gafelbura (mar.) - Pīkfal nustīz gaffõlt tutkām jūst, pī’liz pardõs toļ immõr. Piikvall tõstis kahvlipurje otsa juurest, seisis pardas tulli ümber. ▫ Pīķfalle cēla gafelburu pie gala, stāvēja uz borta ap dulli. KA78b78
|
| gēvõl *235 s [katuse]viil -u ▫ ģēvele, zelminis (etn.) |
glittõn *235 adj lige ▫ glums - Pūkūoŗ īeb glittõnõks. Puukoor muutub ligedaks. ▫ Koka miza kļūst gluma. KK78a44
|
| griffõl *235 s krihvel ▫ grifele (etn.) |
| ibīz|ēzõl *235 s hobueesel ▫ zirgēzelis |
| ī’dõks|tuoistõn *235 num üheksateist ▫ deviņpadsmit |
idūkõl *235 s idu ▫ asns, dīgsts - idūkõl ouk kartuli silm ▫ kartupeļa acs; na’ggõr idūkõl kartuli idu ▫ kartupeļa asns; tierā idūkõl teravilja idu ▫ grauda dīgsts; na’ggõr idūkiļi murdõ kartuleid idutada ▫ lauzt kartupeļu asnus
|
| ikš||tuoistõn *235 num üksteist ▫ vienpadsmit |
irrõn *235 adj irevil ▫ atņirgts - irrõnd ambõdõks irevil hammastega ▫ ar atņirgtiem zobiem
|
| jeksõn *235 adj segi ▫ jucis |
| jendrõl *235 s kindral ▫ ģenerālis |
jūobõn *235 adj joobnud, purjus ▫ piedzēries - ne’i jūobõn, ku sīlmad at kērabizt nii purjus, et silmad on kirjud ▫ tā piedzēries, ka acis ir raibas; ne’i ku jarā jūobõn pi’ņ nagu joobnud koer ▫ kā piedzēries suns KK77a; KK78a19
- Jūobõnt ä’b lǟ’ jemīņ jūotõ. Joobnut ei pea enam jootma. ▫ Piedzērušo vairs nevajag dzirdīt. Jūobõnõn jämp rõk. Joobnul rumal jutt. ▫ Piedzērušam dumja valoda. Sa ūod ne’i jūobõn, ä’d nǟ jemīņ valdõ päuvõ. Sa oled nii purjus, [et] ei näe enam valget päeva. ▫ Tu esi tik piedzēries, [ka] vairs neredzi gaišu dienu. Ma ei jūobõnõks vȯ’lkõks. Ma jäin joobnuks õllest. ▫ Es piedzēros ar alu. KK77a; KK78a52
|
| kakš|tuoistõn *235 num kaksteist ▫ divpadsmit |
| kāndatõn *235 s kannatanu ▫ cietušais |
| kantsõl *235 s kantsel ▫ kancele |
kilmõn *235 adj külmunud, külmetanud ▫ sasalis, nosalis - kilmõnd na’ggõrd külmavõetud kartulid ▫ apsaluši kartupeļi
|
| kimgõn *235 num kümmekond ▫ desmits |
| kīņḑõl 1 *235 s küünal ▫ svece |
kīņḑõl 2 *235 s pisar ▫ asara - Ku lǟ’b ma’ggõm, si’z ä’b või räukõ, ku tu’ļļizt kīņḑõld kitābõd siļmi, tī’ebõd sīlman slikțõ. Kui minnakse magama, ei või nutta, sest tulised pisarad põletavad silmi, teevad silmale halba. ▫ Kad iet gulēt, tad nevar raudāt, jo karstas asaras dedzina acis, nodara acīm sliktu. Kīņḑõld vīerõbõd. Pisarad veerevad. ▫ Asaras rit. Kīņḑõld jūokšõbõd nemē ilgõ lapsõn. Pisarad voolavad nagu hülgelapsel. ▫ Asaras birst kā ronēnam. Kīņḑõld jūokšõbõd ne’i ku õvā ve’ž, upāndõb kīņḑõld si’zzõl jarā. Pisarad jooksevad nagu veevool, upub pisaratesse ära. ▫ Asaras tek kā strauta ūdens, noslīkst asarās. KK77a; 77.2
|
| kīsõl *235 s kissell ▫ ķīselis |
kivīd|tungõl *235 s kivisüsi ▫ akmeņogle - kivīdtungiļi kouvõ kivisütt kaevata ▫ rakt akmeņogles
|
| kniššõl *235 s kihulane ▫ knislis (Simulium) |
| knoppõl *235 s jõmpsikas ▫ knēvelis |
| kǭ’dõks|tuoistõn *235 num kaheksateist ▫ astoņpadsmit |
kougõl *235 s leivaastja, leivaküna ▫ abra - Kougõld saitõ tī’edõd ǭbõ pūstõ. Leivakünad tehti haavapuust. ▫ Abras tika gatavotas no apses koka.
|
kǭzgõnd *235 s pl pulmad ▫ kāzas - kǭzgiņi pi’ddõ pulmi pidada ▫ svinēt kāzas; kǭzgõniz kutsõ pulma kutsuda ▫ ielūgt uz kāzām Jh2.2
|
krõmšõl *235 s sõrmenukk ▫ pirksta kauliņš - Amā īe spēļiz kǭrtidi koņtš krõmšõld tūorõd. Kogu öö mängis kaarte, kuni sõrmenukid marraskil. ▫ Visu nakti spēlēja kārtis, kamēr pirkstu kauliņi jēli. 79.4
|
| kūlda|kǭzgõnd *235 s pl kuldpulmad ▫ zelta kāzas |
| kuolm|tuoistõn *235 num kolmteist ▫ trīspadsmit |
kūolõn *235 s
(a) surnu, koolja ▫ mironis
(b) laip ▫ līķis |
kuorbõn *235 adj kõrbenud, kõrvetanud ▫ piededzis, apgruzdējis - kuorbõn kard kõrbehais ▫ gruzduma smaka
|
kūoršõn *235 s
(a) korsten ▫ skurstenis
(b) lõõr ▫ dūmvads |
| kūž|tuoistõn *235 num kuusteist ▫ sešpadsmit |
lakkõn *235 adj lakku täis ▫ piedzēries, pielacies - Ta u’m ne’i tǟdõks lakkõn, ku ä’b pī’l jālga pǟl. Ta on nii täis lakkunud, et ei seisa jalul. ▫ Viņš ir tik pielacies, ka nestāv kājās.
|
läppõn *235 adj uhke ▫ lepns > ukāz 2- Ne’i läppõn, ku eņtš na’nnõ ä’b tund. Nii uhke, et oma nina ei tunne. ▫ Tik lepns, ka savu degunu nepazīst. KK78a21
|
| lotšõn *235 adj lontis ▫ noļucis |
| loul|ansambõl *235 s lauluansambel ▫ dziesmu ansamblis K91 |
luštīgõl 1 *235 adj rõõmus ▫ priecīgs - luštīgõlõks īedõ (~ sǭdõ) rõõmsaks saada ▫ kļūt priecīgam
- Ne’i je’n luštīgõl mēļ u’m tǟnda nǟ’dõ. Nii rõõmus meel on teda näha. ▫ Tik priecīgs prāts ir viņu redzēt. KK77 a
|
| ma’gḑi|appõn *235 adj magushapu ▫ saldskābs |
maiskõl *235 s ritv, roigas ▫ maikste - Umāldõn u’m panmõst maiskõļi, la’z ne võigõd a’ilõ i’lzpēḑõn. Tappudele peab ridvad panema, et nad võiksid ülespoole kasvada. ▫ Apiņiem jāpieliek maikstes, lai tie varētu vīties augšup.
|
| mamzõl *235 s mamsel ▫ mamzele |
| mandõl *235 s mandel ▫ mandele |
| mantõl *235 s mantel, palitu ▫ mētelis |
maŗtsõn *235 s
(a) nael (kaaluühik) ▫ mārciņa (svara mērvienība) = maŗț
(b) nael (raha) ▫ mārciņa (nauda) | ≈ märtsõn |
märgõn *235 adj pehkinud ▫ satrūdējis - Mǭ u’m täuž märgõņi pūḑi. Maa on täis pehkinud puid. ▫ Zeme ir pilna satrūdējušu koku.
|
märtsõn *235 s
(a) nael (kaaluühik) ▫ mārciņa (svara mērvienība) = maŗț
(b) nael (raha) ▫ mārciņa (nauda) | ≈ maŗtsõn |
| meisõl *235 s meisel ▫ cirtnis |
| meitõl *235 s talaar ▫ talārs |
mī’kõl *235 s taigen ▫ mīkla > tiegāndõks (a)- Ma te’i sīest mī’kõlõst lēbakukīļ. Ma tegin sellest taignast leivapätsi. ▫ Es uztaisīju no tās mīklas maizes kukuli. KK78
|
| mīstõkõl *235 s lõuguti ▫ mīstīkla (etn.) |
murāstõn *235 adj tilgastanud, müre ▫ ieskābis - rǭžki murāstõn natuke tilgastanud ▫ nedaudz ieskābis
|
närbõn *235 adj
(a) nõrk ▫ vārgs - Rištīng īeb närbõnõks. Inimene muutub nõrgaks. ▫ Cilvēks kļūst vārgs. KK78
(b) surnud, tuim ▫ notirpis, nejūtīgs - närbõn jālga surnud jalg ▫ notirpusi kāja PK74.26
|
| nēļa|tuoistõn *235 num neliteist ▫ četrpadsmit |
| nikkõl *235 s nikkel ▫ niķelis |
nīstõn *235 adj
(a) rõske ▫ mitrs - nīstõn āiga rõske ilm ▫ mitrs laiks
(b) märg, lige ▫ samircis, saslapis - Mi’n sukād at nīstõnd. Minu sukad on niisked. ▫ Manas zeķes ir samirkušas.
|
nōbõl *235 adj noobel ▫ smalks, elegants - Sūrdizāndõd vȯ’ļtõ nōbõld. Mõisaisandad olid nooblid. ▫ Lielkungi bija smalki. 86a66
|
| nūdõl *235 s nuudel ▫ nūdele |
oudõn *235 adj haudunud ▫ izsutis - Varbõd īebõd oudõnõks. Varbad lähevad hauduma. ▫ Kāju pirksti kļūst izsutuši. KK78b9
|
| õ’bdõ|kǭzgõnd *235 s pl hõbepulmad ▫ sudrabkāzas |
| paipõl *235 s huik, vesivutt ▫ paipala (Coturnix coturnix) |
paistõn *235 adj paistes ▫ uztūcis, uzpampis - īedõ paistõnõks minna paiste ▫ uztūkt KK78
|
pakkõld *235 s pl takud, paklad ▫ pakulas - pakkõļi vērbikšõ takkusid kedrata ▫ vērpt pakulas; pīend pakkõld peenikesed takud ▫ smalkas pakulas; ja’mdizt pakkõld jämedad takud ▫ rupjas pakulas 79/12
|
| pappõl *235 s pappel ▫ papele (Populus) EIIIf |
| partikõl *235 s partikkel ▫ partikula (lingv.) |
| pažūobõl *235 s räästa-alune ▫ pažobele |
| perpõndikkõl *235 s kellapendel ▫ pulksteņa vēzeklis |
pinzõl *235 s pintsel ▫ ota - Sa mǭļtõd pȭrandtõ pinzõlõks. Sa värvid põrandat pintsliga. ▫ Tu krāso grīdu ar otu. KK78b3
|
pīšõld *235 s pl tolm, prügi ▫ putekļi, netīrumi - Pīšõld pū’stõb ī’dõku’bbõ. Prügi pühitakse kokku ▫ Putekļus saslauka kopā. KK78b16
|
pǭr|kimgõn *235 num paarkümmend ▫ pārdesmit = pǭr|kimdõ- pǭŗkimgõn tsentimettõrt paarkümmend sentimeetrit ▫ pārdesmit centimetru
|
| possõn *235 adj morn, pahane ▫ drūms, īgns = puini, nukkõr |
| postõn *235 s post ▫ postenis |
pūšõl *235 s
(a) põis ▫ pūslis - Pūšõl sizāl pī’lõb ku’ž. Põies seisab kusi. ▫ Pūslī atrodas [~ stāv] čuras. Si’z ūod tijā ne’iku pūšõl (~ ne’iku ulzõ pū’gdõd pūšõl). Siis oled tühi nagu põis (nagu tühjaks puhutud põis). ▫ Tu esi tukšs kā pūslis (~ kā izpūsts pūslis). KK77b
(b) ujupõis ▫ peldpūslis 85/2 |
rängõl *235 s pabul ▫ spiras, zirgāboli - ibīz rängõl hobuse pabul ▫ zirgāboli KK78a6
|
| rikābõn *235 adj rikkis ▫ sabojājies |
| salkõn *235 adj imal ▫ salkans |
| sǟndõl *235 s agan ▫ sēnala EIIIg |
| seis|tuoistõn *235 num seitseteist ▫ septiņpadsmit |
| sidūd|appõn *235 s süsihape ▫ ogļskābe |
sīekõld *235 s pl sülg ▫ siekalas > siļg- Ä’b ūo sīekiļi. Ei ole sülge. ▫ Nav siekalu. KK77 a
|
sindõn 1 *235 s sündinu ▫ dzimušais - ä’bāigali sindõn enneaegu sündinu ▫ nelaikā dzimušais 1Kr15.8
|
sindõn 2 *235 adj sündinud ▫ dzimis - Ta u’m sindõn mie’rmīez. Ta on sündinud meremees. ▫ Viņš ir dzimis jūrnieks. 498.2
|
sīpõl *235 s sibul ▫ sīpols (Allium cepa) - Ta kazātõb sīpõļi (~ sīpiļi). Ta kasvatab sibulaid. ▫ Viņš audzē sīpolus. Sīpõld kazābõd. Sibulad kasvavad. ▫ Sīpoli aug.
|
| skattõl *235 s katoliiklane ▫ katolis |
| skitsõn *235 adj nokastanud ▫ iereibis |
| sǭtõn *235 s saatan ▫ sātans |
| sūkõl *235 s vadak, piimavesi ▫ sūkalas 498.2 = zup (b) |
| sūol|appõn *235 s soolhape ▫ sālsskābe |
| šībõl *235 s kobras ▫ bebrs (Castor fiber) > bä’bbõrz, bībõr |
| šindõl *235 s katuselaast, sindel ▫ jumstiņš, šindelis (etn.) |
šnärbõl *235 adj nüsitud, äranäritud ▫ nošņāpts, saplucināts, sagraizīts - Vȯzā īeb šnärbõlõks, jarā ī’edtõd ouklimi. Liha jääb ära nüsituks, auklikuks lõigatuks. ▫ Gaļa paliek saplucināta, sagraizīta caurumaina. KK78b26
|
| špaktõl *235 s pahtel ▫ špaktele |
| tsīpõl *235 s sibul ▫ sīpols (Allium cepa) > sīpõl |
| tsitron|appõn *235 s sidrunhape ▫ citronskābe |
| tšōgõn *235 adj kohev ▫ čagans KK78a42≈ tšougõn |
tšougõn *235 adj kohev ▫ čagans ≈ tšōgõn- Lēba īeb tšougõnõks, knaššõ ouklizõks. Leib muutub kohevaks, ilusti auklikuks. ▫ Maize kļūst čagana, skaisti caurumaina. KK78a61
|
| tungõl *235 s tuletukk ▫ pagale, apdegulis |
| ūdõl *235 s naarits ▫ ūdele (Mustela lutreola) E I |
uid|loppõn 1 *235 s häbematu inimene ▫ bezkauņa - Mis sa, uidloppõn, täsā rõkāndõd! Mis sa, häbematu, siin räägid! ▫ Ko tu, bezkauņa, te runā! J6
|
uid|loppõn 2 *235 adj
(a) häbematu ▫ nekaunīgs, bezkaunīgs - uidloppõn mīez häbematu mees ▫ nekaunīgs vīrietis; uidloppõn rovzt häbematud inimesed ▫ nekaunīgi ļaudis
(b) kõlvatu ▫ izvirtis - uidloppõn vȯ’lmi kõlvatus ▫ izvirtība
|
| ūomõg|tūļ *235 s idatuul ▫ austrumu vējš, rītu vējš |
ūrmastõn *235 adj uimane ▫ apdullis = ūrmatõn- Īeb du’llõnõks, ūrmastõnõks, vä’zzõnõks. Jäädakse nõdraks, rumalaks, väsinuks. ▫ Paliek dulls, apdullis, noguris. KK78b50
|
| ūrmatõn *235 adj uimane ▫ apdullis = ūrmastõn |
veksõl *235 s veksel ▫ vekselis - Võib vȱlda, ku ta āndiz muntõn veksõld pǟl eņtš alīzkerrõ ja sīekõks sadīz si’zzõl. Võib olla, et ta andis teistele vekslitele allkirja ja sellega kukkus sisse. ▫ Var būt, ka viņš rakstīja [~ deva] citiem uz vekseļiem savu parakstu un ar to iekrita. 86a14
|
| vērzõld *235 s pl leid ▫ slejas, vērzeles (etn.) |
vidūkõl *235 s keskkoht ▫ vidus, viduklis > sidām|kūož- Vidūkõl u’m kīlma. Keskkoht on külm. ▫ Vidus ir auksts. Sidāmkūož, se u’m se vidūkõl. Keskne koht, see on see keskkoht. ▫ Centrālā vieta, tas ir tas vidus. KK78b49
|
| viržõld *235 s pl leid ▫ slejas (aizjūga piederums) (etn.) |
| vīž|tuoistõn *235 num viisteist ▫ piecpadsmit |
zumpõn *235 adj
(a) sombune ▫ dūmakains, apmācies - zumpõn āiga sombune ilm ▫ dūmakains laiks
(b) kopitanud ▫ piesmacis - zumpõn kard kopitanud hais ▫ sasmakuma smaka
|
| zvenzõl *235 s kolk (tiiselrakendis) ▫ dzeņaukste (etn.) 79/11 |
| Brissõl *235 Brüssel ▫ Brisele (loc.) |
| Dūmõl *235 Dūmele ▫ Dūmele (loc.) |
| Dūobõl *235 Dobele ▫ Dobele (loc.) |
| Kuresār *235 Kuressaare ▫ Kuresāre (loc.) |
| Patskul *235 Packule ▫ Packule (loc.) |
| Piltõn *235 Piltene ▫ Piltene (loc.) |
| Portugal *235 Portugal ▫ Portugāle (loc.) |
| Vīḑõl *235 Vīdale ▫ Vīdale (loc.) |
